Edoğan ILDIZ | Kitaplarım

8/1996

ERDOĞAN ILDIZ’DAN

HALI ÖĞRETMENİ

USTA ÖĞRETİCİSİNİN EL KİTABI

I.BÖLÜM

HALICILIK TANIM VE TEKNİKLERİ

1. HALICILIKLA İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR

1.1. Halı :

Halı; pamuk, kıl, ipek ve yün ipliklerinin halının boyuna yan yana dizilmesinden meydana gelen çözgü iskeletinin her çift teline yün, ipek ve floş ipliğinden ilme bağlanıp üzerine atkı, ( alt; kalın, üst; ince, döke ) atılıp, sıkıştırılmak suretiyle dokunan yaygıdır.

1.2. Çözgü :

Çözgü; kıl, pamuk, yün ve ipekten bükülerek imal edilmiş ipliklerin, halı tezgahının alt ve üst leventleri arasına, yatay zemine dik ve bir birlerine paralel çaprazlamasına geçirilen ipliklerdir.

1.3. Atkı

Atkı; ilme sıraları arasına ve halının enine paralel olarak elle geçirilen pamuk, yün veya ipek ipliğidir. Halı imalinde kullanılan atkı sayısı iki veya üç adet olur.

Yurdumuzda imal edilen halılarda genellikle iki atkı kullanılmaktadır. Yalnız Sivas tipinde ve Erzurum Atatürk Üniversitesinde dokunan Hereke tipi halılarda üç atkı kullanılmaktadır.

1. Alt Atkı (Kalın atkı - kalın gayar)

2. İnce Atkı (Döke, ince gayar, üst atkı)

3. Üst kalın Atkı (Üst kalın gayar)

1.3.1. Alt Atkı

Halının ilme dokumasının bir sırası bittikten sonra, halının kalitesine göre tespit edilmiş atkı ipliği, varangelen ağacı aşağıda iken çözgünün arasından geçirilir, düz olarak çekilir ve kirkitle sıkıştırılır.

1.3.2. Üst Atkı :

Alt atkı çekildikten sonra varangelen ağacı yukarı kaldırılarak ince atkı çözgünün arasından geçirilir, kirkitle ilmelerin arasına yedirilerek çekilir.

1.3.3. Üst Kalın Atkı :

Sivas tipinde ve Erzurum Atatürk Üniversitesi’ nde imal edilen 60-60 kaliteli Hereke tipi halıların dokunmasında yapıldığı gibi, ince atkı atıldıktan sonra varangelen ağacı aşağıya indirilir ve alt atkısının atıldığı şekilde çözgünün arasından geçirilerek kirkitle sıkıştırılır. Atkılar atıldıktan sonra sıkıştırma ipi kullanılmalıdır. Bu sıkıştırma ipi halk arasında ağ ipi tabir edilen, sentetik iplikten yapıldığı gibi, halıda kullanılan atkı veya çözgü ipliğinden birkaç kat yapmak suretiyle bükülerek de elde edilebilir. Ancak daha dayanıklı sağlam ve uzun ömürlü olması dolayısıyla sentetik ağ ipinin kullanılması daha ekonomiktir. Halı ister iki, ister üç atkı ile dokunsun, atkılar atıldıktan sonra “sıkıştırma ipi” çözgünün arasından geçirilerek kirkitle bu ipin üzerine vurularak sıkıştırma yapılmalıdır. Sıkıştırma ipi kullanılmadığı takdirde kirkit darbeleri bilhassa ince (üst) atkıyı keseceği gibi her ilmeye de isabet edemeyeceğinden istenilen sıkıştırmayı yapamaz. Bu bakımdan hangi halı tipi olursa olsun sıkıştırma ipi mutlaka kullanılmalıdır.

1.4. İlme :

İlme; halı dokunurken çözgünün her çift teline yün, ipek ve floş ipliklerin bağlanarak yan yana getirilip sıralar teşkil ettirilmesine denir.

İki türlü ilme şekli vardır :

1. Türk İlmesi (Gördes – Çift düğüm - Kapalı ilme)

2. İran İlmesi (Sine İlmesi - Tek Düğüm - Açık ilme)

İlme (düğüm) şekilleri :

1.4.1- Türk Düğümü :

İki türlü yapılmaktadır.

a. İç Anadolu’da yapılan düğüm şekli.

b. Batı Anadolu’da yapılan düğüm şekli

a) İç Anadolu’da yapılmakta olan düğüm şeklinde ilmelik iplik, çözgü çiftinin önce öndeki teline, sonra arkadaki teline bağlanmak suretiyle atılan düğümdür.

b) Batı Anadolu’da yapılmakta olan düğümde ise, ilmelik iplik çözgü çiftinin önce arkasındakine, sonra öndekine bağlanır.

Bu iki çeşit ilme ile dokunan halıların görünümünde ve kalitesinde bir değişiklik olmaz. Yalnız ayarlı makas kullanıldığında, İç Anadolu’da atılmakta olan düğüm çeşidinde ilmelerin yönü sol tarafa döner. Makaslar da sağ taraftan kullanıldığı için kesimde zorluk çekilir. Batı Anadolu’da atılan kapalı düğümde ise ilmelerin yönü sağ tarafa döner. Makaslar da sağ taraftan kullanıldığı için kesim daha kolay olur.

1.4.2- İran Düğümü (Sine - Açık Düğüm) :

Bu düğüm şekline halk arasında “ Açık Düğüm ” veya “ Tek Bağlama ” olarak da tabir edilir. Bu düğümde ilmelik ipliği, çözgü çiftinin önündeki teline bağlanır, arkadaki eşine ise bağlanmaz. Çözgünün arkasından ilmelik iplik geçirilerek ilme atılır.

Sayfa 1