|
III. BÖLÜM
HALIDA KALİTEYİ
ETKİLEYEN UNSURLAR
1.
Desene Göre İpliklerin Boyanması :
Desendeki
renklerle, dokunacak olan halıda kullanılacak ipliklerin renk ve
tonunun aynı olması gerekir. Eğer desendeki renklerin tonu ile
halıda kullanılan ilmelik ipliklerin renk tonu aynı olmazsa,
desendeki görünüm halıda görünmez ve desenin orijinal
renkleri değiştirilmiş olur. Bazı imalatçıların deposunda
desendeki renklere uygun ilmelik ipi olmayabilir. Bu zamanda
desendeki orijinal renklere göre değil deposunda, mevcut renklere
göre ilmelik ipliklerini vermektedir. Bu da renklerin değişmesine
sebep olmaktadır.
2.
Tatbik Edilecek Kaliteye Göre İlmelik İpliklerin
Uygun Olması :
Halının
üretiminde, kalitesi önceden tespit edilen ve T.S.E. standardında
yazılan iplik numarasının kullanılması gerekir. Eğer
standarttan daha kalın ilmelik kullanılırsa halı, kalitesinden
düşük, ince ilmelik kullanılırsa halı, kalitesinden yüksek
olur. Bu da halıdaki motiflerin orijinalliklerinin bozularak uzun
ve basık çıkmasına ve halının kalitesinin düşmesine sebep
olur.
3.
Çözgü İpliğinin Kaliteye Göre Kullanılması :
Çözgü
ipliğinin halının kalitesine göre tespit edilen kalınlık ve
numarada kullanılması gerekir. Kalite için tespit edilmiş
kalınlıktan ince çözgü ipliği kullanılırsa, dokunan
halıda devamlı enine çekme meydana gelir. Halı kalitesinden
fazla oturur. Çözgü ipliği tespit edilen kalınlıktan fazla
kullanılırsa, dokunan halı enine genişleme yapar ve halı
boyuna istenilen kalitede oturmaz ve kalitesinden düşük çıkar.
Halıda biraz bir baş farkı meydana gelir (Altı ile üstü arasında
fark çıkabilir.) Halının boyunda da fark olur.
4.
Kaliteye Göre (İnce-Kalın) Atkının Kullanılması
:
Halıda
kullanılan ince ve kalın atkı ipliklerinin kaliteye göre
tespit edilmiş numarada kullanılması gerekir. Eğer atkılar
(ince-kalın) tespit edilenden ince kullanılırsa halı basık,
kalın kullanılırsa kaba ve uzun çıkmasına yol açar. Bu da
halının kalitesinin bozulmasına neden olur.
5.
Desenin Dokuyucuya İzahı :
Dokunacak
halının desen renklerine göre hazırlanan ilmelik ipliklerin,
desenle birlikte renklerinin de dokuyucuya izah edilmesi gerekir.
Bilhassa bir desende “bakır ve fes kırmızısı” , ”açık mavi-koyu mavi” ,
“açık pembe-koyu
pembe” gibi aynı renklerin açığı ve koyusu bulunmaktadır.
Halı dokunurken karıştırılmaması için bu renklerin
dokuyucuya tam olarak izah edilmesi gerekir.
Ayrıca, desenler parçalanarak mukavva veya duralite
yapıştırılmışsa, bu parçaları numaralayarak, dokuyucuya,
dokuma esnasında hangi parçadan sonra hangisinin dokunacağı
anlatılmalıdır. Sedef ve bordürlerin kenardan başlayıp
ortaya doğru, orta zemin deseninin rapor desende kaç devir
yapacağı, orta zemin deseni ile geniş bordür arasında yapılan
hesapta farklılık varsa kaç sıra olduğu ve bunun için ne
gibi işlem yapılacağı anlatılmalıdır. Aksi takdirde,
dokunan halıda telafisi olmayan desen hatası meydana gelir.
Dokunan halının kalitesi düşeceğinden değer kaybına uğrar.
Desendeki renklerin isimleri yerine kodlanmış ve
numaralandırılmış renk katalogu, dokuyucuya verilip açıklanmalıdır.
Böylece bazı yörelerde renk isimlerinin farklı söylenmesi
sebebiyle halıda meydana gelebilecek hatalar önlenmiş olacaktır.
6.
Desendeki Renklere Göre Halıya Gidebilecek İlmelik
İpliklerin Toptan Verilmesi :
Dokunacak halıya ne kadar ve hangi renkten ne miktar
ilmelik iplik gideceği önceden tespit edilmeli, bütün renkler
tam olarak tespit edildikten sonra dokuyucuya verilmelidir. İlmelik
ipliklerin tamamı dokuyucuya verilmediği takdirde dokunan halıda
abraj olmasına yol açmış olur. Bilhassa iplik ambarında
yeterli depolama sistemi yoksa ve stokta mevcut ipliklerden hangi
halılara iplik verildiğine dair kayıtlar tutulmuyorsa, halının
mutlaka abraj olmasına yol açacaktır. Bu bakımdan halıya
bütün renklerden ne miktar ilmelik gideceği hesaplandıktan
sonra, bu ilmelik ipliklerin bir dokuyucuya halıyı dokumaya başlamadan
önce yeterince verilmesi sağlanmalıdır.
7. Kaliteli
Çözgü İpliğinin Kullanılması :
Dokunacak
halıların çözgülük ipliklerinin kaliteli olması şarttır.
Dayanıklılığını kaybetmiş çözgü ipliği ile çözgü
çözülüp halı dokunduğu takdirde :
a.
Çözgünün sık sık kopması, dokuyucuya halı dokumada
bıkkınlık verir, halı dokumasından vazgeçilir.
b.
Kopan çözgü ipliklerinin bağlanmasında, çözgü ipliği
sarfiyatı artarak halı
maliyeti yükselir.
c.
Kopan çözgünün bağlandığı yerlerde halı yüksek
atacağından halının kalitesi bozulur.
d.
Halının dokunması anında, dokunan kısımda halının
patlamasına neden olur.
e.
Halı, arızasız çıksa dahi, halının boyuna dayanıklılığını
çözgü sapladığı için dayanıklılığı düşük çözgü
ile dokunan halının dayanma gücü azalır ve halı kısa
zamanda yırtılmalara neden olur.
Yukarıda
saydığımız hususları, dikkate aldığımızda çözgü ipliği
iyi kalitede olmalıdır. Ambarda stok edilen çözgü
ipliklerinin dayanıklılığı sık sık ölçülmelidir. Dayanıklılığını
kaybetmiş çözgülükler başka yerde değerlendirilmelidir.
8.
Kilim Örgüsünün Halı Ebadına Göre Yapılması
:
Halının başlangıç ve bitiminde havlı dokumanın
dağılmasını önlemek için çiti üzerine yapılan bu düz
dokuma, halının ebatlarına (büyüklük ve küçüklüğüne)
göre dar ve geniş yapılmalıdır. Kilim dokuması, en küçük
ebatlı halılarda 1.5 cm’ den aşağı olmamalıdır.
9.
İlk Dokumanın Halı Öğretmeni Tarafından Başlatılması :
Halı dokumanın, öğretmen / usta öğreticiler
tarafından başlatılmasında büyük faydalar vardır.
a.
Başlangıçta dokunan toprakçılık (kıyı kolon, etlik)
dokusunun rengi halı zemin renginde yapılmalı, bir yanlışlığa
meydan verilmemelidir.
b.
Dokunan halının kalitesine göre hav yüksekliği,
kullanacağı makas ile ayar edilmelidir.
c.
Ağızlık iplikleri ve kilim dokuması ilk sıralarda
kirkit darbesi ile aşağıya kayma yapıyorsa, dokumayı
durdurarak, ağızlık ipliği adeti çoğaltılmalı ve kilim
dokuması geniş dokunmalıdır. Bundan sonra her 10 cm işaret
edilip kaliteyi tam yerleştirilmelidir. Yukarıdaki hususlar
dikkate alındığında dokuyucunun, halıya usta öğretici
nezaretinde başlaması faydalı olur.
10.
İlmelerin
Hav Yüksekliği Bir ve İki Sırada Kesilmesi Gerekir :
İpek ve yün ipek halılarda ilmelerin her sırasında
bir kesilmesi, yüzeyinin düzgün çıkmasını sağlar. Yün halılar
da iki sırada bir kesilmesi lazımdır. Eğer 3-4 sırada bir
kesilecek olursa dokuyucuya kesme zorluğu verdiği gibi halı
yüzeyi de düzgün çıkmaz. Kayseri yöresinde kullanılan eğri
(kavisli) makasla çalışanlar 200-300 sıra dokuduktan sonra
kesim yapmaktadırlar. Bu da düzgün bir yüzey vermediği gibi 1
m²’ye sarf edilecek miktarın iki katı kadar ilmelik iplik
kullanılmasına sebep olmaktadır. Şöyle ki, dokuyucu ilk sırada
ilmeli 10 mm uzunluğunda kesmeye başlasa, ikinci ve daha sonraki
sıralarda bıçağın ilmeyi rahat kesebilmesi için üstteki
ilmenin alttaki ilme uzunluğundan bıçak ağız kalınlığı
kadar uzun olması gerekir. Kesilen ilmeler her sırada bıçak ağzının
kalınlığı kadar uzarsa, ilmelik iplik israfı o kadar artar.
Bunun için ilmelerin yün halılarda iki sırada bir kesilmesi
gerekir.
Sayfa 5
|
İletişim 