II. BÖLÜM

HALININ DOKUNUŞUNDA

DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR

ÇÖZGÜ – TEZGAH – AVADANLIK
ÇÖZGÜ YAPMA ESASLARI

1. HALININ DOKUNUŞUNDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR :

El halısı üretimindeki dikkatsizlik,dokumanın her safhasında defo meydana getirebilmektedir. Halı tamamlanıp yere serilinceye kadar, kontrolü yapan kişinin her10 cm.de bir halıyı denetlemesi, yapılan hatayı görmesi ve hataların giderilmesi doğrultusunda önlemler alması gerekmektedir. Halı bittikten sonra, hatanın görülmesinin sağladığı bir fayda yoktur. Ustalık, dokuma esnasında önlemler almayı gerektirmektedir. Fakat pek çok üretici, kontrolör veya takipçi neyi, nasıl kontrol edeceklerini bilememekte ve bu işe yatırım yapanları büyük riske sokmaktadırlar. Dokumadaki olumsuzlukların önüne geçebilmek için hazırlanan bu kaynağın bu konuyla ilgili taraflarca iyi okuyup anlaşılması gerekmektedir.

Şimdi bu konulara genel bir giriş yapalım.

1.1. Çözgünün Hazırlanışı :

Desende belirtilen kalite ve ebat doğrultusunda, çözülecek halının eni, tezgahın dokuma esnasında görülebilecek bir yerine yapıştırılır. Bu en doğrultusunda, istenilen kaliteye göre bu sayının 4 çift tel fazlası esas alınarak tel sayısı hesabı belirlenir. (Örneğin; Milas seccadesi hesabı yapacağız. Ebatları 120 en x 180 boy ve kalite ise 25x35 diyelim. Bu duruma göre 120 ende, 25 kalite ile 300 tel bulunmaktadır.) Her iki çubuğun yanından ve çözgü tellerinin arasında çapraz olacak şekilde ip geçirilir. Bu ipe ara ipi denilir. Çözgüyü tezgaha takarken çözgü telleri dağılmaz ve düzenli olur.4 tel’ de, iki yandaki topraklılar için düşüneceğiz. Bu durumda halınız için, 308 tel çözülecek demektir. Bu hesap en hesabıdır. Boy için ise 20 cm halının başlangıç kısmına verilen saçak payıdır. Kilimlik için 10 cm hesaplanmalı, bitimine 20 cm saçak payı verilmelidir. 50 cm’ de tezgah üstü olmak üzere, 90 cm halının boyuna eklenerek hesaplama yapılmalıdır. Yani 180 cm halının boyu için 180+90=270 cm çözgü boyu hazırlanmalı, bir başka deyişle çözgü boyu yaklaşık alınarak halı boyunun 1,5 katı civarında olmalıdır. Verilen ölçüler doğrultusunda çözgüye başlayabilmek için; önce çözgülük ipimiz, ayarlı çözgü aletimizden ya da verilen ölçülere uygun olarak yere çakılan iki kazıktan yararlanarak, bir kişi tarafından iki kazık arasında yeterli sayıya ulaşıncaya kadar gidip gelmelerle tamamlanır. Burada dikkat edilmesi gereken en önemli konu çözgülüğü çözgü kazıkları arasında götürüp getiren kişinin, aynı sıklık ve gevşeklikte ayarlamasıdır. Yani çözgü yapanın el ayarı ve dikkati bozulmamalıdır.

1.2. Çözgünün Tezgaha Takılışı :

Üst ve alt oklardaki demirler, 10 cm arayla işaretlenir ve her 10 cm’e 25 tel taksimatı yapılır. (Şayet kalitemiz 25x35 ise). Bu ayarlamadan sonra demirler yuvalarına yerleştirilerek, çivileme yapılır. Eğer ok demirlerinde 10 cm, de bir kertik yoksa, üst oktaki telleri alt oktaki tellerden yaklaşık 5 cm daha geniş çekmekte fayda vardır. Çözgü, tezgahta gergin olmalıdır. Bilindiği gibi, 2 başı örülü ve aynı görünümde olan halıların satış üstünlüğü vardır. ( Yağcıbedir, Eşmedere vb. halılarında olduğu gibi ) Bizim halımızın da, başlangıç kenarındaki kilim ve saçak örgüsünün bitiş kenarı gibi düzgün çıkmasını istiyorsak, halıya alt oktan 20 cm yüksekten başlamamız gerekir. Bu durum, çözgü hazırlama hesapları yapılırken dikkate alınması gerekir. Yukarıda, çözgünün gergin olmasından söz ettik. Çözgünün tezgahtaki gerginliğini kontrol ettiğimizde, şayet bazı kısımların gevşek durduğu gözlenirse ( buralarda dönerken elin kararı şaşmış veya el değişmiş olabilir ), bu teller teker teker sıkılarak, alt oka gerilerek düğüm atılır. Bu uygulama yapılamıyorsa, üst okta gevşek bölüme bir tahta parçası vb. ile dolgu yapılarak, çözgüde gerginlik sağlanır. Bu işlemden sonra, üst ok ve alt oktaki tellerin karşılıklı iyi taranmış, karışık olmamasına dikkat edilir. Dik, gergin ve eşit aralıklarla duran çözgüler iyi bir halının temelini teşkil ederler. Gevşek çözgülerin, potlu ve yamuk halılar ortaya çıkarttığı unutulmamalıdır.

1.3.Gücü :

Arka teller gücüye bağlanarak atkının bir düz, bir çapraz atılıp, düğümün iyice kenetlenmesi sağlanmış olur. Gücüye arka teller iyi bağlanmamış veya unutulmuşsa, halının arkasında tek tel atkılar görülür. Bu da düzensiz bir işçiliğin işaretidir. Bu teller kesilerek alınsa bile, halı kuvvetinden bir şeyler yitirmiş olur. Neticede halı alıcı bulmakta zorlanır.

1.4.Varangelen :

Bu parçanın, halının kalitesinde rolü olmayıp işlevsel önemi büyüktür Çözgünün, öne ve arkaya çıkmasını sağlayan gücünün rahatça geçmesini sağlayan bir parçadır. Yerinden çıkarıldığında, güçlükle yerine,oturur. Her 10 cm, de bir teller asılınacak bir tutacağa bağlanarak, varangelenlerin fonksiyonu elde edilir.

Buraya kadar olan uyarılar, halının temeli olan çözgüyü ilgilendirmektedir. Bunun gergin ve düzenli oluşu, halımızın kaliteli çıkmasını sağlayacaktır. Ancak, şimdi desenimize, halımıza başlayabileceğiz. Gerçek dokuyuculuk bu noktada başlamaktadır. Şimdi dikkat edeceğimiz diğer noktalara değinelim.

1.5.Halının Başları :

Daha önce de ifade ettiğimiz gibi, alt oktaki demirden 20 cm yükseklikte veya yeterli gelen yükseklikte zincir atarak halının kilim kısmını dokuyup, halıya başlamalıyız. Halının satış kolaylığı bakımından da bu husus oldukça önemlidir. Halı bittikten sonra iki başa saçak örmek kolaylaşacağı gibi, halının görünümü de güzel olacaktır.

1.6.Halının Eni :

Halının eninin kaç cm olduğu, dokuduğumuz tezgahın dokuyucunun göreceği bir yerine asılmalı veya yapıştırılmalıdır. Her gün en kontrolü yapılmalı, sapmalar varsa buna göre önlem alınmalıdır.

Sayfa 2