IV: EL
DOKUMASI YAYGILARDA BOYANIN ÖNEMİ, KONU İLE İLGİLİ SORUNLAR VE
ÇÖZÜM ÖNERİLERİ :
Konunun
önemi :
Mekanlarımızı süsleyen el dokuması yaygıların ihtiva ettiği
renkler ve bu renklerin elde edildiği boyalar hem zevklerimiz
hakkında ipucu verir, hem de maddi olanaklarımızı vurgular.
Halıdan anlayanla, anlamayan en çok bu noktada anlaşılır. Boyanın
kalitesini anlamak fevkalade zor bir iştir. Gözün, uzun zaman
terbiye edilmesini gerektirir. Anlayan göz de, doyamaz güzel
parçalara bakmaya. Yani iyi boya büyük haz kaynağıdır insanlar
için. Boyanın kalitesi, boyama tekniği yaygıyı rezil de eder,
vezir de.
Kullanılan boya ve boyama tekniği, yaygının dokuma işlemi
bittikten sonraki evrelerde, fiyatı üzerinde çok etkili olur.
Dokuması yeni bitmiş, yıkanmamış, farklı boya ve boyama tekniği
ile yapılmış halılar arasındaki farkı görmek, uzman olmayan kişi
için çok zordur. Yaygı yıkandıktan sonra bu fark daha kolay
anlaşılır. Daha sonra yaygı kullanılmaya başlayınca farklı boyalar
ve boyama teknikleri arasındaki fark açılmaya başlar. Kimi birkaç
sene sonra solarken, kimi yüz yıllar boyu canlılığını ve
parlaklığını sürdürür. İşte bunun için boyama konusu hem sanatın
hem de sanatkârın ayrıldığı önemli bir konudur. Bu noktaya
verilecek teşviklerde, halıcılıktan elde edilen döviz girdisi
birkaç kat artırabilir. Hem de aynı işçilik kalitesinde, hemen
hemen aynı hammadde ile aynı desenlerle. Boya ve boyama tekniği
böylesine önemli değer farkı yaratır halıda ve kilimde.
Şimdi farklı boyama tekniklerine biraz göz atalım.
Boyalar üç ana grupta toplanırlar ihtiva ettikleri özellikleri
itibarı ile:
1.
Tabii boyalar (Bitkisel, hayvansal orijinli boyalar)
2.
Krom boyalar,
3.
Anilin boyalar (Asit boyalar)
Bu boyalar kullanılan boyama teknikleri ile de kendi içlerinde
farklı konumlar elde ederler. Tabii boyalar, daha çok dayanıklı ve
zaman içinde daha da güzelleşerek halının cazibesini arttırırlar.
Krom boyalar, yüksek ısı ve basınçlı kazanlarda elde edildiğinden,
yünü oldukça hırpalar, zaman içinde matlaşırlar. Anilin boyalar,
daha düşük ısıda boyanır ancak daha çabuk solarlar.
Grupların ana özellikleri bunlar. Ancak, her işte olduğu
gibi boyayanın ustalığı, boyama tekniği boya üstünde harikalar
yaratabilir. Esas önemli olan konu da budur. Teşvik ve yönlendirme
buraya verilmelidir.
Boyanın önemi böylece vurgulandıktan sonra konuyu biz
sistemimize göre irdelemeye devam edelim.
A)
El dokuması yaygılarda, boyama konusunda personelle ilgili
sorunlar ve çözüm önerileri :
Yukarıda boya türlerini üçe ayırmıştık; bu türlerden tabii boyalar
(kök boyalar da denir) ve anilin boyalar genellikle kırsal
kesimdeki vatandaşlar tarafından evlerinde veya obalarında
yapılır. Her boyayanın kendine göre bir boyama formülü vardır.
Krom boyalar daha üstün boyama teknolojisi gerektirdiğinden,
bunlarla fabrikalarda boyama yapılır. Boyanın hammaddesinin temin
edilmesinden tutun da, yünün boyaya hazırlanması için Mordan’
lanmasına, boyama işlemi için gerekli teçhizatın hazır edilmesine,
boyama sonrası yünün yıkanıp fazla boyaların akıtılmasına kadar
boyama işlevinin evreleri çok geniş bilgi, deneyim ve beceri
isteyen konulardır. Bu bilgi ve becerilerin yaygınlaştırılması
zorunludur. Eskiden her boyacı veya aile kendi boyama formülünü ve
usulünü sır gibi sakladığından pek çok boyama metodu zaman içinde
yok olup gitmiştir. Her üç usul içinde bir araştırma, geliştirme
merkezinin kurulması şarttır. Bu Halıcılık Vakfı bünyesinde
kurulabilir. Bu merkez, üniversite ve özel kuruluşlarla ortak
çalışabilir. Edinilen bilgi ve deneyimler ihtiyaç sahiplerine
satılabilir. Boya tasarımı yapmak isteyen şahıs ve kuruluşlar,
tasarımlarını bu merkezle tartışarak, gayeye hizmet eden mükemmel
bir tasarım geliştirebilirler. Bu tasarım bir rapor halinde
ihtiyaç sahibine verilebilir. Bu raporun standardı hammadde
tasarımında önerilen rapor standardı gibi olmalıdır. Böylece
dene-yanıl-düzelt sistemi ortadan kalkacak, çalışmalar daha
verimli hale gelecektir.
B)
El dokuması yaygıların boyanmasında adres sorunu ve çözüm
önerileri :
El dokuması yaygı üretmek isteyen kişinin, ürününü tasarlaması
için nasıl bilgi ve beceriye ihtiyacı varsa, bu bilgiler
doğrultusunda işlem yapabilmesi için hammaddeye de ihtiyaç
vardır. Boyama yapılabilmesi için gerekli kök, ot, yaprak, bitki,
boya, mordan, boyama ustası, boyahane vs.yi de bulması
gerekecektir. Bunun nerede, nasıl, hangi fiyata temin edileceğini
bilmesi de zorunludur. Bu servis de halıcılık Vakfı tarafından
ücret karşılığı verilebilir. Vakıf bünyesinde kurulacak bilgi
işlem merkezi ile bu sorunların çözülmesi kolay olacaktır.
C)
El dokuması yaygıların boyanmasında slogan sorunu ve çözüm
önerileri :
Aynen ipin hazırlanışında olduğu gibi bu konuda da kavram
karmaşası devam etmektedir. Nasıl pek çok kişi ve kuruluş iplerin
elde hazırlanması konusunda çağdışı bir tutum sergiliyorsa,
boyalar konusunda da kök boyada ısrarlı geniş bir zümre mevcuttur.
Kök boyalarla üretimin boyutlarının mevcut teknolojilerle büyük
üretimler olması imkansızdır. Ancak, ülkenin, kapasitesi büyük
üretimlere ihtiyaç vardır. Pazarlama teknolojisi açısından bu
zorunludur. Kök boyada ısrarın altında, kaliteli, iyi üretim
arzusu yatmaktadır. Ancak, kaliteli üretim, krom ve anilin
boyalarla da elde edilebilir. Burada araştırma, geliştirme merkezi
tesis edilmesinin zorunluluğu ortaya çıkıyor. Devlet bu konuya
araştırmacı, cihaz, laboratuar vs. desteği verebilir. Bu destek
döviz olarak kısa zamanda dönecektir. Slogan, krom boya olmalıdır.
Bu kapasiteli üretim için şarttır. Ufak üretimler için anilin
boya, butik üretimler içinse kök boya önerilebilir. Sloganın
teğeti böyle belirlenince, çabalar hedef doğrultusunda olacak,
hedefe uygun ürünler kısa zamanda geliştirilecektir.
D)
El dokuması yaygılarda boyama konusunda stok ve çeşit
sorunları ve çözüm önerileri :
Ürün tasarımında slogan sorununun çözümü, haliyle tasarlanan ürün
için hammadde planlanmasını gündeme getirecek, gerekli hammadde
stokunun makro açıdan planlaması zorunlu hale gelecektir. Bu da
hammadde üretiminin teşvik edilmesini sağlayacaktır. Ziraatçıların
gerekli bitkileri üretmeleri programa bağlanacak, çalışmalar bu
yönde hızlanacaktır. Bu konu dünyada ki ihtiyaçlar göz önüne
alınarak yapılırsa, ülkeye döviz girdisi sağlayan bir niteliğe
kısa zamanda bürünebilir. Krom ve anilin boyaların el dokuması
yaygıların bünyelerine uygun üretimi ülkede teşvik edilebilir.
Sanayiciye makro talep rapor olarak sunulabilirse konuya uygun
boya üretimi, stok durumu kısa zamanda çözülebilecek konulardır.
Bu yöneliş, ülkede pek çok yeni iş kolunun ve ihtisaslaşmanın
kapılarını açacaktır.
E)
El dokuması yaygılarda boya konusu ile ilgili maddi
sorunlar ve çözüm önerileri :
Boya hammaddesinin üretimi, ithalatına sağlanacak teşvik ve
kolaylıklar, el dokuması yaygı üretiminin kalitesini
etkileyecektir. Boya konusunda kalitenin yükselmesi, el dokuma
yaygının fiyatını etkileyecek, ülkeye döviz girdisi, yapılan
harcamanın kat be katı olarak geri dönecektir. Neticede el
halısının büyük bir bölümü yurt dışına ihraç edilmekte, yurt
içinde kullanılanlar ise eskidikten sonra yurt dışına
gönderilmektedir. Sonuç olarak tüm üretim neticede dövize tahvil
edilmektedir.
Sayfa
6
İletişim 